یکی از دلایل اعتیاد زنان زندگی با فرد معتاد است که نا آگاهانه آنها را در معرض اعتیاد قرار می‌دهد . آقایان معتاد برای جلوگیری از شکایت های همسران خود آنها را در اعتیاد شریک می‌کنند یعنی زنان خود را به مصرف کنندگان مواد مخدر تبدیل می‌کنند . رابطه اعتیاد با جامعه یه رابطه دو سویه است . آسیب های اجتماعی همچون فقر - طلاق - نارضایتی از زندگی - نبود نشاط اجتماعی بستر ساز رشد اعتیاد در جامعه هستند و در یک دور تسلسل بی پایان اعتیاد می تواند آسیب های ذکر شده را به وجود آورد ، امروزه زنان جزو نخستین قربانیان بسیاری از آسیب ها و انحرافات اجتماعی اند و اعتیاد یکی از مهم ترین آسیب هایی است که در دهه های اخیر تعداد بیشتری از زنان جامعه را درگیر خود کرده است .
آسیب های دام اعتیاد زنان مخرب تر از اعتیاد مردان
اعتیاد به مصرف مواد مخدر ، آسیب ها و زیان های عمده ای برای سلامتی فرد و جامعه دارد . در تصور اکثر افراد جامعه ، اعتیاد به مواد مخدر و سو ء مصرف مواد ، پدیده ای بیشتر مردانه است . به عبارتی اعتقاد بر این است که زنان بسیار کمتر از مردان به اعتیاد روی می آوردند در حالی که آسیب های اجتماعی پناه بردن بانوان به اعتیاد بسیار مخرب تر از اعتیاد مردان است و عواقب اعتیاد در ابعاد فردی ، خانوادگی و اجتماعی بر زنان تاثیر بیشتری دارد .
وابستگی به مواد مخدر در زنان به دلیل تربیت نسل های آینده یکی از بزرگ‌ترین نگرانی های جوامع امروزی است . مساله گسترش و شیوع اعتیاد در بین بانوان و دختران علاوه بر کاهش امنیت و احساس امنیت اجتماعی ، می تواند زمینه را برای وقوع انواع جرایم و آسیب های اجتماعی دیگر به ویژه انحلال کانون خانواده فراهم سازد .
پدیده اعتیاد در میان زنان دارای ابعاد پیچیده و چند گانه ای است . بدین جهت بررسی های جامعه شناسی ، روانشناختی ، اقتصادی و سیاسی در راستای شناسایی علل و عوامل این معضل و یافتن راهکار های موثر جهت پیشگیری ، مقابله ، درمان آن امری ضروری به شمار می آید .
الگوی مصرف مواد توسط زنان در کشور ایران
بی تردید زندگی با فرد معتاد ، ناآگاهانه زن را در معرض اعتیاد قرار می دهد . مصرف کنندگان برای جلوگیری از شکایت های همسران خود آنها را در اعتیاد خود شریک می سازند. با اینکه مواجهه با مواد مخدر به طور مزمن زنان را به مواد وابسته می سازد بنابراین الگوی مصرف مواد مخدر در کشور ما زن متاهلی است که همراه با همسر معتادش مصرف می کند .
عوامل تاثیر گذار و دخیل در گرایش های زنان به مصرف مواد مخدر
بر اساس پژوهش های صورت گرفته در اداره بر آورد اجتماعی و افکار سنجی معاونت فرهنگی اجتماعی و با توجه به نتایج استخراج شده از مولفه های مرتبط با اعتیاد بانوان و پیامدهای ناشی از آن می توان گفت که این امر یک مساله چند بعدی است و عوامل مختلفی همچون روان شناختی ، جامعه شناختی ، سیاستگذاری و فرهنگی در آن دخیل هستند .
از عوامل جامعه شناختی - عواملی نظیر تجربه طلاق در دوران زندگی - عدم درک هویت اجتماعی فرزند به واسطه اختلاف سنی زیاد با والدین - گسترش باورهای غلط در جامعه در زمینه اعتیاد زنان و دختران - رشد نیافتن مهارت های لازم برای توفیق در زندگی اجتماعی زنان و دختران - بروز فشار های اجتماعی ناشی از تبعیض جنسیتی - نظارت و کنترل اجتماعی کمتر بر جامعه زنان از جمله عوامل جامعه شناختی هستند که زمینه را برای گسترش این آسیب اجتماعی فراهم می سازند .
دوم عوامل روان شناختی
در این بخش عواملی همچون عدم درک هویت شخصیتی فرزند به واسطه اختلاف سنی زیاد با والدین - بارداری های ناخواسته مادر در سنین بالا و سرزنش فرزند توسط والدین - اعتیاد پدر به مصرف مواد مخدر و ازدواج زود هنگام و اجباری فرد در سنین پایین - اختلاف سنی بالا با همسر - بروز ناکامی های متعدد در زندگی فردی - هم نشینی با همسر معتاد جای گرفته است
سوم عوامل سیاست گذاری - عواملی همچون فقر اقتصادی - توزیع نا عادلانه منابع در آمد ، فقر و در آمد پایین
اقتصادی - فقدان محیط امن شهری برای درمان زنان معتاد و بیکاری در این بخش موجب گسترش گرایش زنان به این سمت می شوند .
بر اساس مشاهدات و مصاحبه های انجام شده عوامل روان شناختی با 40 درصد از شاخص های استخراج شده مهمترین و بیشترین بعد مساله را به خود اختصاص داده است . پس از آن عوامل جامعه شناختی با 37 درصد - سیاست گذاری با 14 درصد و عوامل فرهنگی نیز با 9 درصد قرار گرفته است .
راهکار های پیشگیرانه از اعتیاد زنان با توجه به فرضیه های حاصل شده
فرضیه اول - نقش کسب قدرت و هویت یابی در گرایش زنان و دختران به مصرف مواد مخدر است در این راستا پیشنهاد می شود
ا- دستگاه های فرهنگی تلاش کنند تا نگرش جامعه و مردم را نسبت به اعتیاد زنان و دختران که اغلب به سمت و سوی یک رفتار سوء اخلاقی است در جهت دیدگاه بیمار بوده سوق دهند تا از این طریق بتوان افراد بیمار را در چرخه در مان قرار داده و از پیامدها و عوارض ناگوار ، مهلک ، و جبران ناپذیر آن کاست .
2- لزوم توجه به تفاوت های جنسیتی در برنامه های پیشگیرانه از دیگر مواردی می باشد که می تواند در درمان زنان و دختران معتاد یاری رسان باشد . لذا لازم است برنامه های پیشگیرانه در ابعاد مختلف برای دو جنس با توجه به ویژگی های آن ها طراحی و اجرا شود .
3- لازم است تا مسئولان زمینه را برای ارتقای مشاغل خانگی زنان خانه دار فراهم نموده تا از این طریق در جهت ارتقای هویت زنان و دختران نسبت به جامعه مردان قدم بردارند .
فرضیه دوم - نقش یادگیری در گرایش زنان و دختران به مصرف مواد مخدر است . دراین راستا پیشنهاد می شود
1- شهرداری ها با همکاری بهزیستی نسبت به راه اندازی مکان های معلوم در جهت نگهداری معتادین متجاهر در سطح جامعه اقدام نمایند تا از این طریق نماد های محیطی جامعه از بین رفته و زمینه یادگیری از افراد در معرض خطر بویژه زنان و دختران سلب گردد .
3- با توجه به اینکه عوامل محیطی نقش بسزایی در گسترش اعتیاد افراد دارد لازم است تا پلیس با همکاری دستگاه قضا نسبت به جمع آوری معتادان از سطح خانواده ها و جامعه اقدام و ضمن ارجاع آنان به مراکز ترک اعتیاد - زمینه های یادگیری محیطی را از سایر افراد بویژه دختران و پسران سلب نماید .
دوم - در زمینه کاهش زمینه های یادگیری محیطی پیشنهاد می شود از ظرفیت طرح های دفاتر تسهیل گری برای پیشگیری از اعتیاد در سازمان های بهزیستی به عنوان یک شبکه اطلاع رسانی اجتماعی که با خانواده ها در محلات شهری و روستایی در ارتباط است . در راستای شناسایی خانواده های دارای معتاد در ارتقاء سطح آگاهی خانواده ها نسبت به عوارض و ماهیت مواد مخدر استفاده بهینه شود .
فرضیه سوم - نقش کنترل و نظارت اجتماعی در کاهش وقوع جرایم در این راستا پیشنهاد می شود .
1- با توجه به اینکه امروزه بسیاری از آسیب های اجتماعی در حوزه فضای مجازی تحقق می یابد . لازم است در درجه اول خانواده ها با نظارت مستقیم بر فعالیت فرزندان خود زمینه را برای آشنایی فرزندان با مواد مخدر سلب نموده و در درجه دوم نیز پلیس ضمن رصد فضای مجازی نسبت به شناسایی گردانندگان این قبیل سایت ها و فروشندگان مواد مخدر در این فضا اقدام نمایند .
2- با توجه به اینکه فقدان ارتباط قوی والدین با فرزندان زمینه دور شدن فرزندان را از خانواده فراهم می سازد لازم است دستگاه های فرهنگی و مراکز مشاوره و مددکاری فعال نسبت به شناسایی خانواده های در معرض آسیب اقدام و با برگزاری کارگاه های آموزشی به خصوص در حوزه فرزند پروری و نحوه ارتباط گیری والدین با فرزندان در سطوح مختلف سنی اقدام نمایند .
فرضیه چهارم - نقش فشار های اجتماعی در گرایش زنان و دختران به مصرف مواد مخدر در این راستا پیشنهاد می شود .
با توجه به اینکه شرایط اقتصادی حاکم در جامعه زمینه را برای گسترش نا کامی در افراد در رسیدن به اهداف خود فراهم ساخته است .
مدیران شهری به ویژه استانداران با تدوین و اجرای برنامه های سازنده در جهت ارتقای معیشت مردم قدم بردارند و از این طریق مردم به ویژه جوانان و نوجوانان را نسبت به آینده امید وار سازند .
تحقیق: کارشناس ارشد فقه و حقوق جزا رحمت حسنلو