نفس تهران و دیگر کلانشهرها به شماره افتاده است و اگر مسئولان زودتر به داد آن‌ها نرسند اوضاع از وضعیت فعلی هم وخیم‌تر می‌شود.
تاکنون بیش از شصت روز از سال ۹۶، آسمان پایتخت خاکستری و آلوده بوده است و تهران همچنان با این معضل قدیمی دست و پنجه نرم می‌کند. میزان غلظت ذرات معلق در جنوب تهران به ۱۸۵ میکروگرم در متر مکعب رسیده و این غلظت در مرکز شهر ۱۷۴ میکروگرم در متر مکعب گزارش شده است. این در حالی است که بر اساس استاندار‌های سازمان بهداشت جهانی، حداکثر میزان مجاز غلظت ذرات معلق در طول ۲۴ ساعت، ۲۵ میکروگرم در متر مکعب است.
البته کلانشهرهایی چون تبریز، اصفهان و مشهد نیز از آلودگی هوا به دور نبوده اند. با این اوصاف بیشترین کاری که مسئولان برای دور کردن مردم از مضرات آلودگی هوا در سال‌های اخیر انجام داده اند تنها و تنها در تعطیل کردن مدارس و هشدار به مردم برای ماندن در خانه خلاصه می‌شود و فقط گهگاهی که باران به داد آسمان رنگ و رو رفته تهران می‌رسد، شاهد هوایی پاک هستیم.
آلودگی هوا به عنوان چهارمین عامل مرگ و میر در جهان شناخته می‌شود و بیشترین مرگ و میر جمعیت شهر تهران هم مربوط به نارسایی تنفسی و بیماری ریوی است. شواهد نیز نشان داده است که در روزهایی که آلودگی هوای ناشی از ذرات معلق زیاد بوده، موارد پذیرش افرادی که دچار مشکلات قلبی-عروقی و تنفسی شده بوده اند، بیشتر بوده است.
بر اساس مطالعات صورت گرفته ۱۰ درصد از مرگ و میر‌های موجود در ایران بر اثر آلودگی هوا اتفاق می‌افتد و اولین و موثرترین اقدام برای جلوگیری از این آلودگی، پیشگیری است که متاسفانه به نظر می‌رسد در برنامه هیچ کدام از مسئولان قرار ندارد. تجربه‌های جهانی کلانشهرها نشان می‌دهد آن‌ها به دنبال شناسایی منابع آلودگی چه متحرک و چه ساکن هستند و تلاش می‌کنند با تولید خودرو‌هایی که از سوخت پاک استفاده می‌کنند، تولید آلودگی را به صفر برسانند.
بنا بر آمارها، ۸۵ درصد از کل آلودگی هوای تهران ناشی از منابع متحرک است. روزانه بیش از ۱۲۰۰ دستگاه خودروی جدید وارد شبکه معابر درون¬شهری تهران می شود و میزان خروج ماشین‌های فرسوده از شبکه حمل و نقل تهران هم آنقدر ناچیز است که در عمل تاثیری بر کاهش آلودگی هوا ندارد. بسیاری از خودرو‌های تولید داخلی نیز با اینکه نو هستند، از استاندارد‌های لازم برخوردار نبوده و بر میزان آلاینده‌ها می‌افزایند. وسایل نقلیه به سبب سطح بالای انتشار مواد آلاینده در محیط‌های با ترافیک سنگین، نقش اصلی در وضعیت نامناسب هوای شهر‌های بزرگ ایفا می‌کنند.
بنزین بی کیفیت، خودرو‌های بی کیفیت و مناسب نبودن ناوگان حمل و نقل عمومی از عوامل اصلی آلودگی هوای تهران به شمار می‌روند و تسهیل در واردات یا تولید خودرو‌های هیبریدی و برقی به جای خودرو‌های بی کیفیت چینی یکی از راه‌های پیشگرانه برای دور کردن آلودگی از آسمان کلانشهرها محسوب می‌شود که در شرایط فعلی هیچ توجهی به این موضوع نمی‌شود.
همچنین یکی از عمده‌ترین ریشه‌های ایجاد آلودگی هوای را می‌توان واردات، تولید و توزیع بنزین و گازوئیل نامرغوب در کشور، دانست و تلاش برای تولید یا واردات بنزین مطابق با استاندارد‌های جهانی نیز نقش قابل توجهی در پیگیری از آلوده شدن هوا دارد. اما به نظر می‌رسد در واردات بنزین بیشتر پر شدن جیب سرمایه گذاران و وارد کننده‌ها ملاک است تا استاندارد بودن!
توسعه ناوگان حمل و نقل عمومی در جهان به عنوان یکی از راه‌های اصلی کاهش ترافیک و آلودگی هوا شناخته می‌شود و این در حالی است که حمل و نقل عمومی در ایران گرفتار مشکلاتی عدیده است از کمبود واگن مترو و اتوبوس گرفته تا شلوغی و ازدحام و تاخیر در رساندن شهروندان به مقصد. علی رغم همه صحبت‌های مسئولان که در راستای ترویج استفاده از وسائل حمل و نقل عمومی بیان می‌شود؛ تنها در شهر تهران با کمبود ۲۰۰۰ واگن مترو مواجه هستیم و وضعیت حمل و نقل عمومی آنچنان آشفته است که خیلی‌ها عطای ان را به لقایش می‌بخشند و ترجیح می‌دهند از خودرو‌های شخصی خود استفاده کنند.
نفس تهران و دیگر کلانشهرها به شماره افتاده است و اگر مسئولان زودتر به داد این شهر‌ها نرسند اوضاع از وضعیت فعلی هم افسارگسیخته‌تر خواهد شد و هزینه این بی تفاوتی و کم کاری مسئولان را هم شهروندان خواهند داد. با این وجود مسئولان علی رقم وعده‌ها و راه حل‌های که تاکنون داده اند هیچ اقدامی انجام نداده اند.
اوایل آذرماه ۹۳ و پیش از آغاز فصل زمستان بود که چهار مقام ارشد دولت در نامه‌ای خطاب به رئیس مجلس شورای اسلامی که به امضای بیژن زنگنه، وزیر نفت، سید حسن هاشمی وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، معصومه ابتکار رییس سازمان حفاظت محیط زیست و نیره پیروز بخت، رئیس سازمان استاندارد رسیده بود، عنوان کردند: عزم دولت در اجرای برنامه‌های کاهش آلودگی هوا بسیار جدی است و فعالیت یکپارچه‌ای را با هماهنگی تمامی ارگان‌ها مرتبط آغاز کرده است. به همین منظور نیز برنامه‌های راهکار‌های کاهش آلودگی هوا ۱۰ اردیبهشت ۹۳ به تصویب هیئت دولت رسید که شامل ۹ محور سوخت، خودرو‌های در حال حرکت، منابع ساکن، خودرو‌های نو، نیروگاه‌ها، مدیریت حمل و نقل و تقاضای سفر، پایش و پیش بینی هوا، آموزش و اطلاع رسانی و زیرساخت‌های شهری تنظیم شده است.
در خرداد ۹۵ نیز برنامه کاهش آلودگی هوا در کلانشهرها به تصویب هیئت دولت رسید که در ان با اشاره به ضرورت مقابله با انتشار آلاینده‌های ناشی از منابع متحرک در کلانشهرها با اتکا به نوسازی ناوگان حمل و نقل عمومی آمده است که نخستین دستاورد این برنامه ریزی در طول یک سال، کاهش ۱۵.۱ درصدی آلاینده‌های گازی و ۱۷.۱ درصدی ذرات معلق در پایتخت خواهد بود و از دیگر مزایای آن کاهش مصرف سوخت در کشور است.
طبق این مصوبه در راستای اجرای یکساله احکام بسته مالی برنامه کاهش آلودگی هوای کلانشهرها، دولت بانک مرکزی را موظف به تامین مبلغ ۲۲۰۰ میلیارد تومان تسهیلات با نرخ 20 درصد از طریق بانک‌های عامل (ملی، ملت، تجارت، صادرات و توسعه تعاون) جهت نوسازی ناوگان حمل و نقل عمومی بار و مسافر کلانشهرها کرده است.
در این برنامه عنوان شده بود: نوسازی خودکار ناوگان حمل و نقل عمومی بدون مداخله تصدی گرانه دولت، از برنامه‌های بلند مدت کاهش آلودگی هوای کلانشهرهاست که تحقق این امر از طریق کاهش میزان انتشار از منابع متحرک، بالابردن هزینه نگهداری خودرو‌های فرسوده به وسیله وضع عوارض، محدودیت ترددی و غیره، تولید خودرو و سوخت با کیفیت و قیمت رقابتی، ساماندهی اقتصاد حمل ونقل عمومی و واقعی شدن قیمت سوخت و تخصیص یارانه آزاد شده به توسعه حمل و نقل عمومی امکان‌پذیر است.
اخیرا نیز حسن روحانی، رئیس دولت دوازدهم نیز در جلسه هیئت دولت اعلام کرد که در هیات دولت برای رفع آلودگی هوا تصمیمات فوری و کوتاه‌مدت اتخاذ شد که همه دستگاه‌های ذی‌ربط باید اجرای جدی آن را مورد توجه قرار دهند و گفت: دولت تصمیم گرفته است که به تقویت وسایل حمل و نقل عمومی از جمله اتوبوس و مترو، کمک بیشتری انجام دهد.
عیسی کلانتری، رئیس سازمان حفاظت محیط زیست هم گفته است: ۹۰ درصد آلودگی شیمیایی ناشی از سامانه حمل و نقل در کشور است، اگر خودرو‌ها به استاندارد واقعی برسند، آلودگی‌ها تا حد زیادی کاهش خواهد یافت.
وی اظهار کرده بود: خوشبختانه با انتخاب شهردار جدید تهران و با توجه به شناختی که از او دارم هماهنگی بین سازمان حفاظت محیط زیست و شهرداری در حوزه کاهش آلودگی هوا انجام خواهد شد. در حال حاضر آلودگی هوا مشکل بزرگ کلانشهرها است و راه‌حل ایدر صنعت خودرو، موتورسیکلت و نیروگاه‌ها است و این بخش‌ها را باید مدیریت کنیم.
محسن هاشمی رفسنجانی، رئیس شورای شهر تهران هم با اشاره به قوانین و مقررات موجود در بحث کاهش آلودگی هوای شهر تهران، بیان کرده است: در این بخش قوانین کاملی وجود ندارد، اما در اجرا ناموفق هستیم، به طوری که سازمان محیط زیست هم وظایفی را در این بخش به عهده دارد.
رئیس شورای شهر تهران در ادامه به کم کاری دولت در این بخش اشاره کرد و گفت: علی رغم اینکه قانون وظایف دستگاه‌ها را در حوزه کاهش آلودگی هوا مشخص کرده است، اما متاسفانه سازمان‌های دولتی در این زمینه کم کاری می‌کنند. به‌اندازه کافی قوانین و مقررات برای کاهش آلودگی هوا داریم، اما عملیاتی نمی‌شود و وقت آن رسیده که اقدامات عملیاتی در این خصوص صورت بگیرد.
وی با اشاره به اینکه یکی از راهکاری کاهش آلودگی هوا، توسعه حمل و نقل عمومی است، در این زمینه نیز با مشکلاتی روبرو هستیم و دولت باید به تعهدات خود که در خصوص نوسازی اتوبوس‌ها و پرداخت بدهی‌ها در بخش مترو عمل کند. با توسعه حمل و نقل عمومی قطعا آلودگی هوا به مراتب کاهش پیدا می‌کند که البته در این زمینه نیاز است دولت هر چه زودتر اقدام به پرداخت بدهی‌ها خود به شهرداری تهران کند.
طیبه سیاوشی، عضو مجمع نمایندگان تهران نیز گفته است: قوانین الزام‌آور و غیرالزام‌آور متعددی برای کاهش آلودگی هوا و هوای پاک به تصویب مجلس رسیده است، اما به دلیل اجرای «جزیره‌ای، سلیقه‌ای و دل بخواهی» این قوانین توسط دستگاه‌های مسئول هیچ تغییری در بهبود وضعیت تنفسی مردم در شهر‌های بزرگ و کلانشهرها شاهد نیستیم و این عملکرد جزیره‌ای بیشترین آسیب را به مردم تهران زده است.
در پایان باید گفت که همه این وعده و وعید‌ها از سوی مسئولان در حالی مطرح می‌شود که علی رغم همسو بودن شهرداری، شورای شهر، دولت و مجلس هنوز هماهنگی‌های لازم برای اقدام عملی در راستای رفع مشکل آلودگی شهر تهران در میان آن‌ها انجام نشده است و این بسی جای تعجب است.
گزارش از: شاهین شکوهی
