به گزارش تابناک سمنان: ۱۸ اردیبهشت سال گذشته بود که پس از حدس و گمان‌های فراوان، دونالد ترامپ به‌طور رسمی دستور خروج آمریکا از توافقنامه برجام را امضاء و ابلاغ کرد. این تصمیم رئیس‌جمهور آمریکا با واکنش‌های مثبت و منفی مختلفی در سراسر جهان مواجه شد. کشورهای امضاء‌کننده برجام این تصمیم ترامپ را تقبیح و از سوی دیگر رژیم غاصب صهیونیستی و مرتجعان منطقه آن را اقدامی درست خطاب و مورد تشویق قرار دادند.
بعد از اینکه آمریکا از برجام خارج شد، به دستور ترامپ و با حمایت عناصر مخالف جمهوری اسلامی در کاخ سفید و دشمنان ایران، سنگین‌ترین و سخت‌ترین تحریم‌ها که در تاریخ بی‌سابقه هستند، علیه جمهوری اسلامی ایران وضع شد. این تحریم‌ها تمامی بخش‌های اقتصادی، بانکی، حمل‌ونقل، نفت، گاز و پزشکی را شامل می‌شد.
جمهوری اسلامی ایران پس از خروج آمریکا از برجام، به سران کشورهای باقی‌مانده در برجام، اولتیماتوم یک‌ساله داد تا راهکاری مناسب برای حفظ برجام پیدا و اجرایی شود در غیر این‌صورت، ایران گام‌های کاهش تعهدات خود را در برجام بر خواهد داشت.
کشورهای اروپایی در راستای حفظ برجام و نیز قانع کردن ایران برای ماندن در این توافقنامه، طرح‌های مانند اینستکس را پیشنهاد و به تصویب رساندند، اما هیچ‌کدام از این طرح‌ها منافع ملی جمهوری اسلامی ایران را تأمین نمی‌کرد و به همین دلیل از ۱۸ اردیبهشت سال ۹۸، اولین گام محکم کشورمان در خصوص کاهش تعهدات برجامی برداشته شد.
گام اول
گام اول عدم رعایت محدودیت‌های مربوط به نگهداری ذخایر اورانیوم غنی‌شده و آب سنگین را شامل می‌شود.
در خصوص نگهداری ذخایر اورانیوم غنی‌شده باید گفت، ظرفیت بالفعل غنی‌سازی کشور در مجتمع نطنز حدود ۶ هزار سو UF۶ و حدود هزار و ۲۰۰ سو UF۶ در مجتمع فردو بود که جهت رعایت سقف ۳۰۰ کیلوگرم UF۶، برنامه غنی‌سازی به‌نحوی تغییر داده شد تا ضمن استفاده حداکثری از ظرفیت موجود، این بند نیز رعایت شود.
با ابلاغ دستور عدم پایبندی به سقف موجودی اورانیوم کشور، میزان تولید افزایش پیدا کرد و در تاریخ ۱۰ تیر ماه ۱۳۹۸ موجودی اورانیوم غنی‌شده کشور از سقف ۳۰۰ کیلوگرم UF۶ عبور کرده و هم‌اکنون موجودی کشور تقریباً ۵۰۰ کیلوگرم UF۶ با غنای چهار درصد است.
یکی دیگر از محورهای مهم این گام، موضوع نگهداری آب سنگین اراک است. کارخانه تولید آب سنگین اراک دارای ظرفیت اسمی تولید ۱۶ تُن آب سنگین در سال با خلوص هسته‌ای است. در زمان ابلاغ گام اول کاهش تعهدات برجامی میزان موجودی آب سنگین کشور حدود ۱۲۵ تُن بوده است. کارخانه آب سنگین در زمان ابلاغ دستور عدم پایبندی به سقف ۱۳ تُن، در مرحله تعمیرات بوده که با ابلاغ به سازمان انرژی اتمی ایران در تاریخ ۲۴ اردیبهشت ۱۳۹۸، مرحله تعمیرات سریع‌تر به پایان رسید و کارخانه مجدداً با حداکثر تولید آغاز به تولید کرد.
در این مدت حدود دو تُن از آب سنگین تولیدی به خارج از کشور صادر شده و حدود دو تُن نیز برای تولید محصولات دوتره در داخل مصرف شد و موجودی کل آب سنگین کشور در حال حاضر حدود ۱۳۰ تُن است. فروش آب سنگین به‌ویژه محصولات دوتره به بازارهای جهانی با وجود تحریم‌های ظالمانه، برای کشور ارزآوری مطلوبی داشته و حداکثر تلاش آمریکا بر آن بوده تا این صادرات متوقف شود.
طرف‌های مقابل باقی‌مانده در برجام، جمهوری اسلامی ایران را به عدم برداشتن گام‌های بعدی توصیه می‌کردند، اما چون اروپایی‌ها طبق برجام جدیتی در تأمین منافع ایران از خود نشان نمی‌دادند، مقامات ارشد نظام دستور برداشتن دومین گام کاهش تعهدات برجامی را صادر کردند.
گام دوم
گام دوم در تاریخ ۱۴ تیر ۱۳۹۸ برداشته شد و بر اساس آن، عدم رعایت محدودیت‌های مربوط به سطح غنی‌سازی اورانیوم و اقدامات مربوط به مدرن‌سازی رآکتور آب سنگین اراک در دستور کار قرار گرفت.
در خصوص سطح غنی‌سازی اورانیوم باید گفت، بعد از برجام فرآیندهای غنی‌سازی به‌نحوی تنظیم شده بود تا نهایتاً محصول خروجی به غنای بیش از ۳,۶۷ درصد نرسد که بلافاصله پس از ابلاغ دستور عدم پایبندی به سطح غنی‌سازی در تاریخ مذکور؛ غنای محصول به حدود ۴.۵ درصد افزایش داده شد و سپس در حالت پایا و بهینه تولید محصول در سطح غنای ۴.۳ تا ۴.۴ درصد ثابت ماند. هم‌اکنون زنجیره‌ها در حالت تولید حداکثری با غنای بیش از چهار درصد هستند.
در خصوص مدرن‌سازی رآکتور آب سنگین اراک به‌عنوان دومین دستور کار گام دوم کاهش تعهدات برجامی، مقرر شد در صورت عدم همکاری طرف مقابل اقدامات مقتضی انجام پذیرد.
پس از برجام و با توجه به پدید آمدن فرصت مجدد برای طراحی ایمن‌تر، پیشرفته‌تر، بهینه‌تر و با قابلیت حداکثری ساخت در داخل کشور و با استفاده از تجربیات قبلی در IR۴ و سایر پروژه‌ها توسط تیم تقویت‌شده باز طراحی و نیز استفاده از مشاوره کشورهای صاحب تکنولوژی مانند چین، روسیه و آلمان طراحی مجدد رآکتور ۲۰ مگاواتی از سال ۱۳۹۵ در دستور کار قرار گرفت.
تا به امروز قرارداد مرور طراحی انجام‌شده توسط متخصصان ایرانی در فاز مفهومی و پایه رآکتور با کشور چین منعقدشده و به پایان رسیده و قرارداد شرایط گذار نیز امضا شده و در حال انجام است. با برگزاری جلسات فنی در زمینه بارگذاری اول سوخت و ساخت محفظه یا قلب رآکتور و موتور مکانیزم میله‌های کنترل، بین کارشناسان دو کشور ایران و چین، مذاکرات برای انعقاد قرارداد این موضوعات هم در حال انجام است.
با ادامه بی‌توجهی اروپایی‌ها به منافع ایران در برجام و تأثیرپذیری آنها از فشارهای آمریکا، جمهوری اسلامی به‌طور رسمی گام سوم کاهش تعهدات برجامی را در تاریخ ۱۵ شهریور ۱۳۹۸ اعلام کرد. این گام گسترش و شتاب‌بخشی به فعالیت‌های تحقیق و توسعه هسته‌ای سازمان انرژی اتمی بر اساس نیازهای فنی بدون رعایت تعهدات برجامی را شامل می‌شد.
گام سوم
پس از ابلاغ دستور گسترش و شتاب‌بخشی به فعالیت‌های تحقیق و توسعه هسته‌ای کشور بدون رعایت تعهدات برجامی، اقدامات زیر در مجموعه سازمان انرژی اتمی ایران به‌ویژه در زمینه تحقیق و توسعه روی انواع ماشین‌های سانتریفیوژ انجام گرفته و یا در حال انجام است.
- در طول سالیان زیاد غنی‌سازی اورانیوم در کشورر فقط توسط ماشین‌های نسل اول یا IR۱ صورت می‌گرفت و محصول و پسماند سایر ماشین‌های نسل جدید دوباره مخلوط می‌شدند. پس از ابلاغ گام سوم برای نخستین بار اختلاط محصول و پسماند تولیدی ماشین‌های نسل جدید متوقف شده و از آنها به‌منظور جمع‌آوری محصول غنی‌سازی استفاده می‌شود.
با بازگرداندن دو زنجیره ۱۶۴ تایی ماشین‌های IR۴ و IR۲M بر این تولید افزوده شده و هم‌زمان با این اقدام تمامی تست‌ها و آزمایش‌های باقی‌مانده مرتبط با محصول این ماشین‌ها در اسرع وقت به اتمام می‌رسد تا بتوان آمادگی لازم جهت استفاده صنعتی از این ماشین‌ها را در کشور فراهم کرد.
- با پایان اقدامات حدود دو هزار و ۵۰۰ سو UF۶ بر ظرفیت بالفعل غنی‌سازی کشور بیش از ۳۰ درصد افزوده می‌شود.
- در روند تکوین ماشین سانتریفیوژ IR۶ به‌عنوان یکی از مهمترین ماشین‌های سانتریفیوژ کشور در سال‌های آتی، انجام برخی تست‌ها و آزمایش‌ها در زمان کوتاه‌تر در دستور کار سازمان قرار گرفت به‌طوری‌که گازدهی و تست زنجیره‌های ۲۰ ماشین و ۳۰ ماشین آن آغاز شده است.
- راه‌اندازی و گازدهی یک زنجیره میانی ۲۰ ماشین سانتریفیوژ IR۴ و IR۲M به‌منظور تست آغاز شده است.
- تست و گازدهی ماشین‌های زیربحرانی IR۶S مجدداً شروع شده و زنجیره ۲۰ ماشین آن راه‌اندازی و گازدهی شده است.
- تست، آزمایش و گازدهی ماشین سه بیلوز IR۵ در قالب یک زنجیره ۱۰ ماشین آن انجام شده است. این آزمایش‌ها در روند تحقیق و توسعه ماشین IR۸ اثر مثبت دارد.
- ماشین‌های سانتریفیوژجدید IR۹، IRS، IR۷، IR۸B و IR۸S نصب شده است.
- سه ماشین IR۸ با موفقیت نصب، راه‌اندازی و گازدهی شده است.
- افزایش تعداد ماشین‌های نسل جدید تحقیق و توسعه از حدود ۵۰ ماشین قبل از برجام به حدود ۵۰۰ ماشین پس از اجرای گام سوم کاهش تعهدات برجامی که حدود ۱۰ برابر افزایش داشته است.
- انجام اقدامات مرتبط با گام سوم تا حدی نمونه‌ای کوچک از برگشت‌پذیری کامل بود که بسیاری از اقدامات در زمان کوتاه‌تر از پیش‌بینی‌ها و با انجام بسیاری از اصلاحات فنی نسبت به قبل از برجام صورت گرفت مانند: بازگرداندن Spoolها و Sub Headerهای هر یک از زنجیره‌های ۴، ۵ و ۶ ظرفت مدت یک هفته.
در راستای اجرای کاهش تعهدات برجامی و با ادامه کارکشکنی‌های طرف غربی عضو برجام، حجت‌الاسلام والمسلمین حسن روحانی، رئیس‌جمهور در تاریخ ۱۴ آبان ۱۳۹۸ دستور اجرای گام چهارم کاهش تعهدات را صادر کرد.
گام چهارم
حسن روحانی در مراسم افتتاح کارخانه نوآوری آزادی، با اعلام آغاز گام چهارم کاهش تعهدات برجامی جمهوری اسلامی ایران، تأکید کرد: به کشورهای ۱+۴ و دوست اعلام می‌کنیم که فعالیت جدید ما با نظارت آژانس بین‌المللی انرژی اتمی خواهد بود و گام چهارم همانند گام‌های قبلی قابل بازگشت است و هر زمان که آنان به تعهدات اول ژانویه ۲۰۱۷ خود بازگردند ما نیز به تعهدات خود در این تاریخ باز خواهیم گشت.
رئیس جمهور با بیان اینکه در برجام قرار بر این شد که هزار و ۴۴ سانتریفیوژ در فردو بچرخند، اما گازی تزریق نشود، تصریح کرد: از ۱۵ آبان ماه گازدهی در فردو آغاز می‌شود که ممکن است با آغاز این گام سر و صداهایی ایجاد کنند و از حساسیت آنها نسبت به فردو باخبریم، اما هر وقت که آنها به تعهدات خود عمل کنند، این گام قابل بازگشت است و باید بدانند که نمی‌توانیم یک‌جانبه به برجام پایبند باشیم، اما آنها اقدامی نکنند.
وی با بیان اینکه به تمام مذاکرات پشت پرده برای حل و فصل متعهد هستیم تا به جلو حرکت کنیم، تصریح کرد: برخی از کشورها تلاش کردند که قبل از امروز به نتیجه برسیم، اما ناچاریم، گام چهارم را از فردا برداریم و ظرف دو ماه آینده فرصت مذاکره وجود دارد و اگر به راه‌حل درستی دست یافتیم تا تحریم فلزات و نفت برداشته شود و نفت را به‌راحتی بفروشیم و از پول‌هایمان در بانک‌ها استفاده کنیم، کاملاً آمادگی داریم تا به شرایط قبل بازگردیم.
روحانی تأکید کرد: مطمئناً راهی که انتخاب کردیم، مسیری درست است و دنیا بداند ملت ایران همچنان که ملتی مقاوم و اهل ایستادگی است، اهل مذاکره و گفتگو نیز هست.
وی افزود: همچنان که امروز در این کارخانه، شتاب‌دهنده‌ها و ارائه‌کنندگان طرح‌های نو حضور دارند در وزارت خارجه نیز شتاب‌دهنده‌ها و طراحان طرح‌های نو داریم و ان‌شاءالله نتیجه نهایی به نفع ملت ایران خواهد بود.
گام‌های چهارگانه کاهش تعهدات برجامی از اردیبهشت ماه تا آبان سال جاری در واکنش به بدعهدی‌ها و زیاده‌خواهی‌های سایر اعضای باقی مانده در برجام برداشته شده و حقی است که در برجام برای جمهوری اسلامی ایران در نظر گرفته شده است.
نکته جالب توجه این است که هرکدام از این مراحل به تناوب انجام شد تا هم فرصتی برای کشورهای غربی باشد که تکلیفشان را با برجام مشخص کنند و از پوسته شعار خارج شوند و به مرحله عمل قدم بگذارند و هم اینکه جمهوری اسلامی گام‌های بعدی را به‌گونه‌ای بردارد که افکار عمومی جهان را نسبت به بدعهدی آمریکا و اروپا قانع سازد؛ یعنی هم‌زمان با کاهش مرحله به مرحله کاهش تعهدات، دیپلماسی عمومی تقویت شود.