تابناک فارس به نقل از سلامت نیوز: یکی از نخستین شهرهای دایرهای شکل ایران بر اثر پدیده فروچالهها و فرونشست زمین روبهنابودی است و فاجعهای بزرگ گریبان این شهر تاریخی را گرفته است. شهر باستانی دارابگرد که بر پایه بیشتر منابع تاریخی به عنوان سومین شهر بزرگ تاریخی پارس از آن یاد میکنند، روزهای بسیار سخت و دشواری را پشت سر میگذارد. پدیده فرونشست و بدتر از همه فروچالههای زمین، گرداگرد این شهر باستانی را فراگرفته و آسیبهای برگشت ناپذیری را به لایههای باستان شناسانه و دیوار گلی دراز و گسترده آن وارد کرده است. همچنین مردمان روستاهای پیرامون شهر دارابگرد، انبوهی از زباله ها و پسماندههای ساختمانی و پلاستیکی خود را در پیرامون این شهر تاریخی و ملی ریخته و رها کردهاند که چهره زشت و ناخوشایندی را به نمایش گذاشته است و بوی بد و آزاردهنده آن، اندک بازدیدکنندگان و گردشگران را فراری می دهد.
کند و کاوهای غیرمجاز سودجویان اموال تاریخی و فرهنگی به بهانههای خیال انگیز و پوچ یافتن گنج در درون شهر تاریخی دارابگرد، افزون بر آسیب های برگشت ناپذیر به این یادمان ملی، به لایههای باستان شناسانه آن آسیبهای فراوانی میرساند. گذر روزانه گوسپندان و چرای آنها در درون شهر باستانی دارابگرد، داستانی تلخ و تکراری است که دیگر به یک روند همیشگی تبدیل شده و بخش جداییناپذیر این یادمان ملی به شمار میآید! گذر هر روزه موتورسواران در درون شهر تاریخی دارابگرد که کمابیش به یک امر رایج تبدیل شده، از دیگر چالشهای این یادمان تاریخی و ملی است که به بخشی از دیواره های گِلی شهر نیز، آسیب رسانیده و گذر همیشگی از روی دیوارها، آن را تخت و صاف کرده است. از سویی، به تازگی در حریم درجه یک شهر باستانی دارابگرد، جایگاهی برای شهدای پاک برپا کرده و با رنگ سرخ دیوارههای آن را رنگ کرده اند که با قانون های میراث فرهنگی ناسازگار است و در آینده چالشی بزرگ بر سر راه ثبت جهانی آن در سازمان یونسکو خواهد بود.
از دیگر دشواری های شهر باستانی دارابگرد، وجود دستگاه پمپ برقی آب و چاهی ژرف در کنار دیواره گلی و حریم آن است که کشاورزان منطقه، برپا کرده اند و جای شگفتی فراوان و پرسش دارد. همچنین سکونت و زندگی عشایر با چالشهای ویژهای که به وجود میآورند، در کنار این شهر باستانی، جای شگفتی داشت.اگر بخواهیم دشواریهای شهر باستانی دارابگرد را بشماریم و یکی یکی در این جا بیاوریم، به راستی باید مثنوی هفتاد منی را نگاشت و به حال نزار آن گریست که در این جا نمیگنجد.
فرونشست زمین، بلای جان دارابگرد
برداشت های بی رویه از آبهای زیر زمینی و کندن چاههای آب غیرمجاز و مجاز در پیرامون شهر تاریخی دارابگرد و مهمتر از همه، ناشایستگی مدیران و سرپرستان، نبود برنامهریزی فراگیر در کنار خشکسالیهای یک دهه گذشته در شهر داراب، انگیزهای شده تا زمین در شهر باستانی دارابگرد دهان بگشاید.فرونشست و ترک و شکافهای ژرف و گسترده زمین در عرصه و جای جای شهر باستانی و ارزشمند دارابگرد، آن را با خطری جدی و فاجعهای بزرگ رو بهرو کرده است. دو گودال ژرف و بزرگ و در کنار هم، که در سال گذشته در میانه این شهر تاریخی پدیدار شده بود، هم اینک یکی شده و به هم چسبیده است که بیانگر گسترش پدیده فروچالهها در شهر تاریخی و ملی دارابگرد است و تهدیدی جدی برای یکی از بزرگترین و ارزشمندترین شهرهای دفاعی و دایرهای شکل باستانی به شمار میآید. با این همه، مدیران میراث فرهنگی با آسودگی و سادگی از کنار این موضوع مهم و چالش برانگیز گذشته و گسترش و افزایش فرونشست و فروچاله های زمین در شهر دارابگرد را رد می کنند و آن را عادی می پندارند!؟
یکی از مسائلی که پر اثر برداشت بی رویه آب های زیرزمینی روی میدهد، پدیده فرونشست زمین است. این وضعیت هم اکنون در بسیاری از نقطههای جنوبی کشور، که دشت ها با بیلان منفی زیر زمینی رو به رو هستند، دیده می شود. در اثر برداشت آب زیر زمینی و برون رفت آب از سوراخ ها، امکان متراکم شدن مواد تا ژرفای 300 متر فراهم می گردد و هر چه بیشتر برداشت شود، تراکم مواد بیشتر خواهد بود. نشست زمین در ایران پیامدهای دیگری هم دارد و انگیزه پدیداری شکافهای ژرف در سطح زمین، کج شدن لوله های چاه، ویرانی ساختمانها و لولهزایی چاه ها میگردد. لوله زایی به پدیده ای گفته می شود که در آن به انگیزه نشست زمین، بخشی از لولۀ چاه به برون از سطح زمین رانده می شود.
به باورکارشناسان وضعیت سرچشمه های آبی کشور نگران کننده است و بیلان منفی آبهای زیر زمینی، علت فرو نشست زمین در عرصه های طبیعی در جاهای گوناگون کشور شده است. نتیجه مدیریت نادرست سرچشمه های آبی و پیامدهای ناگوار آن به ویژه کندن چاه های مجاز و غیرمجاز آب، هر روز آشکارتر خواهد شد. زمانی که بدون هیچ هنجار و ضابطه و سنجه ای، چاه ژرف و نیمه ژرفی کنده میشود تا کشاورزی ناپایدار توسعه یابد، آبخوان ها تهی خواهد شد، سطح آب های زیر زمینی پایین میرود و در نتیجه دشتهای کشور دچار بحران میشود.
نیاز دارابگرد به پایگاه میراث فرهنگی
شهر باستانی و بیهمتای دارابگرد با وجود همه ارزشهایی که دارد از داشتن یک پایگاه پژوهشی و میراث فرهنگی، محروم است. دوستداران میراث فرهنگی شهر داراب سالهای سال است که خواستار برپایی یک پایگاه پژوهشی و میراث فرهنگی در شهر باستانی دارابگرد هستند تا بتوان افزون بر شناخت و آگاهی بیشتر از تاریخچه شهر و پژوهش و بررسیهای علمی و دانشگاهی درباره این شهر تاریخی، به درستی از آن پاسداری و حفاظت کرد. همچنین زمانی که شهر دارابگرد دارای یک پایگاه میراث فرهنگی شود، بودجه و ردیفی مستقل در سازمان میراث فرهنگی برای آن در نظر گرفته خواهد شد و یکی از دشواریهای بزرگ آن برطرف شده و مورد رسیدگی بهتری قرار میگیرد. از سویی، در این پایگاه با همکاری مجامع علمی و دانشگاهها، میتوان به بزرگترین چالش شهر دارابگرد که فرونشست و فروچالههای زمین است، رسیدگی شود و آن را از گزند فاجعهای ناگوار نجات داد.
فرونشست زمین، دارابگرد را می بلعد
پدیدۀ فرونشست و فروچالههای زمین در عرصه و حریم شهر باستانی دارابگرد رو به گسترش است و اگر هرچه زودتر مدیران فرهنگی و سرپرستان شهری به ویژه سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی دست بهکار نشوند و چارهای ریشهای برای آن نیابند، به زودی با فاجعهای بزرگ رو بهرو خواهیم شد. فرونشست زمین، آرام آرام شهر تاریخی و باستانی دارابگرد را میبلعد و نابود میکند و همچنان مدیران و سرپرستان در خواب غفلت به سر برده و یا موضوع گسترش فروچالهها را به کلی رد میکنند!! نگارنده به تازگی به گونه پیمایشی، گرداگرد این شهر تاریخی را گشته و بررسی میدانی انجام داده است و با سنجش نگارههای (تصاویر) زمستان سال گذشته، به ژرفای فاجعهای که در حال رخ دادن است، پی برده و آن را به آگاهی مدیران و سرپرستان شهری و استانی و کشوری میرساند و خواستار رسیدگی و پیگیری هر چه زودتر مدیران و مسئولان است.
درازترین دیوار گلی ایران را در دارابگرد دریابیم
اما سالهای سال است که کارشناسان و کنشگران میراث فرهنگی دربارۀ برداشت بی رویه آبهای زیرزمینی و کندن چاههای آب مجاز و غیرمجاز در پیرامون شهر باستانی دارابگرد هشدار می دهند. ولی گویا گوش شنوایی نیست، یا اینکه بنا نیست کسی این فریادها را بشنود! آری کسی نخواست صدای این فریادها را بشنود... هم اینک کار از کار گذشته است و خطری بزرگ شهر باستانی دارابگرد را تهدید میکند و این شهر باستانی هر روز به وضعیت بدتری دچار ميشود. فرونشست زمین و شکافهای ژرف و ترکها و فروچالهها در جای جای شهر تاریخی دارابگرد رخنه کرده است. هم اینک چالشی بزرگ گریبان گیر شهر باستانی دارابگرد شده است و اگر هرچه زودتر چارهای برای آن اندیشیده نشود، این یادمان ارزشمند باستانی در آینده ای نه چندان دور، رو به ویرانی می رود. همچنین این موضوع باید به یک گفتمان ملی تبدیل شود تا بتوان از پدیداری فاجعه ای که در راه است، پیشگیری کرد. وگرنه با بودجهها و امکانات اندک استانی سازمان میراث فرهنگی، نمیتوان کاری از پیش برد. نفسهای درازترین دیوار گلی ایران به شماره افتاده و دست یاری به سوی مدیران کشوری دراز می کند، بکوشیم مرهمی بر زخمهای آن باشیم و دستانش را بگیریم. صدای ناله های دارابگرد بلند شده است، کاش این بار صدایش را بشنویم.
پل ساسانی شهر دارابگرد
این پل که از آثار به جای مانده از دوره ساسانیان است در جنوب باختری (غربی) شهر داراب و در کنار دروازه شهر قدیمی دارابگرد، جای دارد. پل دارابگرد با نزدیک 100 متر درازا (طول) و شش متر و 10 سانت بلندا، موجب ارتباط شهر دارابگرد با دیگر جاها از روی کندگ (خندق) دور شهر، میشده است. این پل از سنگهایی با اندازههای گوناگون ساخته شده است و هم اینک تنها یک پایه نیمه سالم و چند تکه از آن برجای مانده است که همین باقیمانده نیز، شکوه و زیبایی ویژه ای را به نمایش گذاشته است.
شهر تاریخی دارابگرد
در بیشتر کتابهای تاریخی از دارابگرد با نام سومین شهر بزرگ پارس یاد شده است که یکی از بزرگترین زرآبخانههای (ضراب خانه = جایگاه ضرب سکه) پارس در آن پدیدار شده است و همین بر ارزش و ویژگی این کهن شهر می افزاید. شهر باستانی دارابگرد به گفته استخری در آغاز مثلثی شکل بوده و در زمان جا بهجایی (انتقال) از دوره ساسانی به دوران اسلامی به گونه دایرهای شکل در میآید. ساخت دارابگرد را پس از شهر بغداد می دانند. تپههای باستانی دارابگرد از دید باستانشناسی و حتي مهرازی (معماری) ارزش بسیار فراوانی دارد و پاسداری و نگهداری از آن امری بایسته (ضروری) به شمار می آید.باستانشناسان دیرینگی شهر دارابگرد را وابسته (مربوط) به اواخر دورۀ اشکانی و آغاز دوره ساسانی می دانند. شهر باستانی دارابگرد در هفت کیلومتری شهر داراب جای گرفته است و با شماره 14 در تاریخ 24 شهریور 1310 به ثبت ملی رسیده است. فرو نشست و فروچالههای زمین در شهر باستانی دارابگرد، تهدیدی جدی برای این یادگار ملی است، به سادگی از کنار آن نگذریم. امروز دارابگرد را دریابیم، بی گمان فردا دیر است.