موزه شهرداری اصفهان در عمارت باغ زرشک تاسیس میشود. افزایش حس تعلق شهروندان به شهر از مهمترین اهداف تاسیس این موزه است. مدیر این پروژه در مورد چرایی ایجاد موزه شهرداری اصفهان، اظهار داشت: با شکل‌گیری شهرداری پس از انقلاب مشروطه، این نهاد همواره به عنوان یکی از تاثیرگذارترین نهادها در تحولات شهری مطرح بوده است، آنچنانکه همراه با فعالیتش در این دوره‌ی نزدیک به 120 ساله شاهد تغییرات عمده‌ای در کالبد و مناسبت اجتماعی اصفهان هستیم. با این وجود تا کنون زمینه و زیرساخت لازم برای بررسی این تحولات و نقش شهرداری در مسیر آن وجود نداشته است. فضایی که در آن شهرداری با ارائه سوابق و عملکردش بتواند با گفت‌وگوهایی پیرامون شهر، مدیریت شهری را از ساحت فضاهای اجتماعی به یک فضای علمی با مشارکت شهروندان انتقال دهد. این مهمترین دلیلی است که ضرورت ایجاد موزه شهرداری را قابل دفاع می‌کند و در این دوره، نگاه فرهنگی شهردار محترم باعث شد چنین ضرورتی تبدیل به یک پروژه اجرایی گردد.
موزه شهرداری و افزایش حس تعلق شهروندان به شهر
محمدعلی صرامی افزود: طی این سال‌ها همواره کمبود چنین فضایی احساس شده ولی ایده و نقشه جامعی برای جبران آن کمبود طراحی نشده است، البته شهرداری اصفهان در دهه هفتاد شمسی نمایشگاه نصف جهان را در همین راستا با کارکرد عملیاتهای عمرانی ایجاد کرد که پس از آن به تناوب توسط شهرداران وقت فعال شد؛ اما همچنان فاقد یک زمینه دایم برای ارائه درست و معرفی عملکردش بود. مجموعه شهرداری در حال حاضر به این نتیجه رسیده که با استفاده از اسناد و مدارک ۱۲۰ ساله که در منابع مختلف و مخصوصا بایگانی خود محفوظ مانده در قالب نهادی به نام موزه به حافظه شهر، شهروندان و مدیریت شهری رجوع نماید و با یک روایت چند جانبه زمینه گفت‌و‌گو و مشارکت را فراهم کند.
او با اشاره به انواع تقسیم بندی موزه‌ها در قالب موزه‌های کالبدی، موضوعی یا اثر محور اضافه کرد: این موزه به عنوان یک موزه‌ی موضوع محور تاریخی تعریف میشود که تلاش می‌کند به دور از شی محوری تاریخ تحولات مدیریت شهری اصفهان را در معرض بحث و گفت‌و‌گو قرا دهد. وی اضافه کرد: سطح موزه نیز با توجه به حوزه عملکردی رده‌بندی موزه‌های تعریف شده در سازمان میراث فرهنگی یک موزه محلی شناخته میشود. در حال حاضر چنین موزه‌ای با این موضوع و رویکرد در شهرداری‌های ایران وجود ندارد، هر چند شهرداری‌های شهرهای تبریز و اردبیل اقدام به راه اندازی موزه شهرداری کرده‌اند اما به نظر می‌رسد هدف ایشان بیشتر ارائه سوابق و عملکردشان باشد تا سیر توسعه و تحولات شهری.
مدیر پروژه موزه شهرداری اصفهان ایجاد توسعه حافظه سازمان شهرداری را یکی دیگر از مهمترین اهداف مدیریت شهری در مسیر ایجاد این موزه دانست و بیان نمود: نگهداری دقیق اسناد و مدارک مدیریت شهری به شکل گیری حافظه سازمانی در مدیریت شهری منتج می شود. همچنین زندگی پرشتاب امروزی باعث شده شهروندان ارتباط لازم را با شهرشان نداشته باشند و تاسیس چنین موزه‌ای می‌تواند با کمک به شناخت بهتر آنها از شهر، حس تعلق‌شان نسبت به آن را افزایش دهد.
قرار گرفتن شهرداری در معرض نقد و ارزیابی
قرار گرفتن شهرداری در معرض نقد و ارزیابی و قدم گذاشتن در مسیر نیک‌نامی هدف مهم دیگری است که به عقیده وی می‌تواند به عنوان چشم اندازی برای آینده مدیریت شهر اصفهان در موزه شهرداری در نظر قرار گیرد تا با ارائه خواسته‌ها، دلایل، فعالیت‌ها، اهداف و نتایجی که به دست آورده ارتباط موثر و قابل اطمینان‌تری با شهروندان ایجاد کند. در واقع شهرداری برای ارائه اقداماتش می‌تواند خودش را در یک اتاق شیشه‌ای قرار دهد تا امکان نظارت و ارزیابی بر عملکردش فراهم باشد. بنابراین در کنار شهروندان، متخصصین حوزه‌های شهری و گردشگران، مدیران شهری نیز یکی دیگر از مهمترین مخاطبان چنین موزه‌ای هستند. چه مدیرانی که قبلاً بر مسند کار بوده‌اند و چه کسانی که در حال حاضر در بدنه مدیریت شهری حضور دارند، از دریچه چنین موزه‌ای می‌توانند نتیجه عملکرد خود را دقیق‌تر ارزیابی و رصد کنند. اگر موزه در ارائه اقداماتش به چنین مرحله‌ای برسد می‌توانیم ادعا کنیم یکی از اهداف مهم شهرداری محقق میشود.
این مدیر فرهنگی ایجاد بستری برای ارتباطات بین المللی را آخرین هدفی دانست که با تاسیس این موزه می‌توان به تحقق آن امیدوار بود: به همان اندازه که ما زمینه‌ای برای ارائه فعالیت‌های شهرداری نداریم، بستر مناسب و جامعی نیز برای معرفی اصفهان به دیگران نداریم. در واقع شهرداری اصفهان می‌تواند با توجه به ویژگی‌های تاریخی، فرهنگی و پیوند خواهرخواندگی این شهر با دیگر شهرهای مشابه دنیا و ایجاد زیر ساخت های لازم، امکانی بهتر و در شان برای آشنا‌سازی بیشتر شهرهای پر ریشه از اصفهان در عرصه بین‌الملل فراهم کند.
عمارت باغ زرشک موزه شهرداری میشود
وی با اشاره به موقعیت مکانی این موزه گفت: مناسب‌ترین مکانی که در شرایط فعلی برای تاسیس این موزه در نظر گرفته شده عمارت باغ زرشک (کوشک کارخانه صنایع پشم) است. اهمیت این ساختمان از لحاظ تاریخی تاسیس همزمانش با دوران تحول شهری اصفهان پس از مشروطه و شکل گیری شهرداری است. با این نگاه گزینه‌ی مناسبی برای انتخاب موزه و روایت آن به نظر می‌رسد. این عمارت در خیابان چهارباغ بالا به عنوان ساختمان اداری سابق کارخانه صنایع پشم در 2 طبقه با زیربنای 1200 متر مربع ساخته شده است و در حال حاضر نزدیک به 5500 مترمربع عرصه دارد که علاوه بر ساختمان عرصه این مکان نیز به پیشنهاد مدیریت شهری برای طراحی موزه پیش بینی شده است.
صرامی با بیان تقسیم رویکردهای موزه شهرداری به دو بخش، ادامه داد: رویکردهای فناورانه و رویداد محور برای این موزه تعیین شده است، چرا که اولا با تعاریف جدید موزه، مهمترین مسئله‌ای که چالش موزه‌ها در دهه‌های اخیر شده تبدیل آنها به گورستان اشیا است. به نظر می‌رسد یکی از مهمترین راهبردها می‌تواند رویداد محوری آنها باشد. چرا که با پویایی فضا عملا امکان ایستایی از آن سلب خواهد شد و دوم آنکه با توجه به موضوع موزه و کالبد میراثی آن ما ناگزیر به انتخاب روش‌های غیر ثابت برای ارائه و استفاده حداکثری از منابع دیجیتال، تجهیزات نوین و فناورانه خواهیم بود.
تلاش برای ایجاد موزه‌ای زنده و خانواده محور
مدیر پروژه موزه شهرداری اصفهان همچنین این موزه را یک موزه شهری و روایت محور دانست و اضافه کرد: همجواری عمارت باغ زرشک با محور تاریخی چهارباغ بالا ظرفیت ویژه‌ای ایجاد می‌کند تا یک فضای شهری با عملکرد فرهنگی ایجاد گردد.
او با تاکید بر تبدیل موزه‌ها به فضاهای موثر و خانواده محور شهری، بیان کرد: موزه‌ها تلاش می‌کنند با توجه به ماموریت‌هایی که برایشان تعریف شده ارتباط موثرتری با عموم برقرار کرده و مخاطب را بیشتر درگیر فعالیت‌ها و اهداف‌شان کنند. در این راستا روایت، نقش تعیین کننده دارد چرا که هر موزه‌ای با انتخاب یک سناریوی مناسب می‌تواند بر مخاطب خود تاثیر و سپس اقدام به مخاطب سازی کند. به نظر می‌رسد اسناد و عکس‌های مدیریت شهری این جذابیت را دارند که با انتخاب یک سناریوی تاثیرگذار، در جذب حداکثری اقشار مختلف شهری موفق شوند.
او سپس با اشاره به اینکه اداره کل ارتباطات و امور بین الملل مناسب ترین فضا از نظر ساختار اداری است تا موزه شهرداری ذیل آن قرار بگیرد؛ ادامه داد: همانطور که عرض کردم ضرورت اصلی راه اندازی این نهاد ایجاد بستری برای ارائه سوابق و عملکرد شهرداری است که در آن بتوان با گفت‌وگوهایی پیرامون شهر، مدیریت شهری را از ساحت فضاهای اجتماعی به یک فضای علمی با مشارکت شهر انتقال داد. بنابراین اداره کل ارتباطات و امور بین الملل مناسب‌ترین انتخاب در این زمینه با توجه به ماموریت هایش به نظر می رسد.
مدیر پروژه موزه شهرداری فرآیند طراحی این موزه را نیازمند همکاری تخصص‌های مختلف دانست و افزود: دست کم باید از تخصص‌هایی چون موزه‌داری، معماری، شهرسازی، معماری داخلی، امور فرهنگی - پژوهشی، باستان شناسی، تاریخ، پژوهش هنر، سناریست یا كارگردان هنری در فرایند طراحی موزه استفاده کرد. تعریف برنامه‌ی همکاری موثر و مفید بین این رشته‌ها به ویژه وقتی قرار است در بافت تاریخی شهر یعنی در همسایگی چهارباغ و عمارتی واجد ارزش‌های کالبدی و تاریخی با انبوهی از سرمایه‌های فرهنگی همجوارش مثل سی‌وسه پل و کارخانه ریسباف دست به تغییرات بزنیم موضوع بسیار حساسی است که هر گونه اشتباهی در آن، نتایج غیر قابل جبرانی برای شهر خواهد داشت. (مثل نمونه‌های ناموفقی که در طول چند دهه گذشته در شهر اصفهان شاهدش بوده و هستیم.) لذا برای این پروژه تلاش کردیم ضمن پیشبرد سریع طرح در تعریف فرآیند آن، احتیاط حداکثری داشته باشیم.
او ادامه داد: همانطور که مطلع‌اید برای تاسیس هر موزه‌ای در اولین اقدام به دو بخش مطالعه نیاز است: طرح محتوایی و طراحی کالبد یا معماری. اما این بار به جای واگذاری این دو بخش به یک مشاور در ابتدا اقدام به تهیه بخش‌های اصلی طرح محتوایی کردیم و سپس با انتخاب طراح معمار در تلاشیم بین این دو بخش هماهنگی‌های لازم ایجاد گردد.
دقیق تر بگویم؛ در بخش اول یا طرح محتوایی با تشکیل شورای راهبردی اهداف، چشم انداز و ضرورت ايجاد موزه با توجه به شرايط فرهنگي، تاريخي، سياسي، اجتماعي تهیه گردید. بر این اساس با بررسی نمونه‌های مشابه توجيهات محتوايي برای مکان پیشنهادی آماده و مقرر گردید فضاهای نمایشگاهی موزه به دو بخش گالری‌های ثابت و غیر دائم تقسیم گردد. بنابراین سه سند مطالعاتی به عنوان اسناد بالادستی طراحی معماری به شرح زیر آماده گردید تا در زمان لازم در اختیار طراحان معمار قرار گیرد:
- روایت موزه با استفاده از پیشینه مکان، اسناد، تاریخ شفاهی و مکتوب شهرداری، اشیا شکل گرفت. این روایت با ایجاد انسجام بین عناصر مذکور به عنوان سناریوی پیشنهادی برای گالری دائم موزه تهیه گردید. بر این اساس در گالری غیر دائم (موقت) به صورت دوره‌ای و بر اساس مسائل، مشکلات، راهکارها و اقدامات مدیریت شهری رویدادهای مرتبط برگزار خواهد شد.
- شناسنامه‌سازی و شکل‌گیری حافظه تاریخی و سازمانی120 ساله شهرداری به وسیله کلیه اسناد و مدارک شهرداری اصفهان برای تشکیل گنجینه موزه. منابع اصلی این گنجینه عبارتند از: اسناد تاریخی، نقشه‌های شهری، توافقنامه‌های بین المللی، گزارش‌ها، تحقیقات، فیلم‌ها و عکس‌های شهری. مجموعه این اسناد (شامل مدارک بایگانی شهرداری و گنجینه اسناد ملی) که بالغ بر بیش از 50 هزار سند فیزیکی است مقرر شده بعد از گردآوری کامل و دیجیتال سازی بر روی سامانه‌های الکترونیکی موزه شامل پورتال موزه شهرداری اصفهان و آرشیو اسناد و مدارک موزه شهرداری قابل دسترس باشد.
- آثار نمایشگاه نصف جهان شامل بخشی از وسایل و ادوات اداری و هدایای خواهرخوانده‌ها طبقه بندی و شناسنامه سازی شد. این آثار به عنوان سرمایه های معنوی شهرداری در فضای مناسب گنجینه نگهداری و در زمان لازم برای رویدادهای تعریف شده، استفاده خواهند شد.
در بخش دوم مطالعات که شامل طراحی معماری موزه می باشد برای نخستین بار در شهرداری شاهد دو تجربه هستیم. نخست آنکه برای انتخاب مشاور معمار، از روش خرید کانسپت استفاده کردیم. در ابتدا حدود 30 گروه/ دفتر طراحی با معیارهای؛ الف) تجربه مطالعات نظری یا پروژه‌های اجرایی در کالبد و بافت تاریخی، ب)زیست در اصفهان و ج) اعتبار ملی به واسطه کسب رتبه‌های موثق معماری دعوت به همکاری شدند. از میان 8 گروه/ دفتری که برای همکاری اعلام حضور کردند در نهایت با انتخاب هیات داوران 3 نفره گروه/ دفتر برای تهیه کانسپت پیشنهادی مشخص شدند. سپس با برگزاری جلسات مشترک بین ایشان و شورای راهبردی مطالعات محتوایی مورد اشاره در بالا به عنوان اصلی‌ترین بخش مطالعات پشتیبان موزه در اختیار ایشان قرار گرفت تا هر دو بخش محتوایی و کالبدی موزه با کمترین تعارض و بیشترین هماهنگی پیشرفت و رشد داشته باشد.
او در پایان گفت: اکنون در آستانه برپایی نمایشگاهی از آثار این سه گروه /معمار منتخب هستیم که نخستین رویداد رسمی موزه شهرداری نیز خواهد بود و در آن با ارزیابی داوران، طراح نهایی موزه مشخص خواهد شد. در این ارزیابی، دومین تجربه‌ای که برای بار نخست در طراحی‌های مدیریت شهری شاهد خواهیم بود داوری مردمی است و فرآیند قضاوت مردمی نیز در انتخاب طراح اصلی موثر خواهد بود. امیدواریم با برنامه ریزی دقیق
و حضور و توجه مردم، زمینه مناسبی برای برپایی موزه و برگزاری رویدادهای دیگر فراهم شود.