به گزارش
تابناک یزد، مذاکرات هسته‌ای برای تدوین نگارش پیش نویس برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) رو به جلو در جریان است؛ اما کند و به سختی. دلیلش هم مشخص است؛ مذاکرات با موانع جدی برای رسیدن به توافق جامع و نهایی روبرو است.
در طول۲۰ ماه مذاکره جدی و «معطوف به نتیجه» ایران و گروه ۱+۵، به کرات از موانع پیش روی دو طرف برای پایان دادن به بیش از یک دهه مناقشه حول محور برنامه هسته‌ای ایران گفته شده است.
ظرفیت غنی سازی و سانتریفیوژهای فعال ایران پس از توافق جامع، راکتور آب سنگین اراک، تاسیسات فردو و نطنز، نظام بازرسی از تاسیسات هسته‌ای ایران، تحقیق و توسعه، سرنوشت تحریم‌های ایران و... جزو مهم‌ترین موارد اختلافی ایران و گروه ۱+۵ برای رسیدن به توافق جامع بوده است.
همین اختلافات نیز سبب شده که دو طرف با وجود آنکه حداقل دو بار تا مرز رسیدن به توافق جامع و نهایی پیش رفته بودند به عقب برگردند و بر تمدید گفت‌و‌گو‌ها تاکید کنند.
برخی اختلافات در همین عقب گرد‌ها حل و فصل شد دوطرف با راه حل‌های بینابینی برسر آن توافق کردند. از جمله راکتور آب سنگین که با باز طراحی، راکتور آب سنگین ماند اما میزان تولید پلوتونیم آن کاهش پیدا کرد و برخی دیگر از اختلافات با جدیت ایران به طور کلی از دستور کار مذاکراتی خارج شد؛ از جمله توان دفاعی - موشکی ایران.
مانعی که از دستور کار خارج شد
نظارت بر توان دفاعی - موشکی ایران یکی از مهم‌ترین اختلافات ایران و ۱+۵ به خصوص طرف‌های اصلی مذاکرات یعنی ایران و آمریکا بود. این اختلاف که منجر به تمدید ۷ ماه و ۷ روزه مذاکرات شد در مسقط عمان به اوج خود رسید و مجادله لفظی وزرای خارجه ایران و آمریکا را در پی داشت.
در تمام طول مذاکرات هسته‌ای ایران و گروه ۱+۵ از زمانی که محمد جواد ظریف وزیر خارجه ایران مسوولیت هدایت تیم مذاکراتی را بر عهده داشته است، شاید یکبار در مذاکره با طرف‌های مقابل از کوره در رفته و صدای خود را بلند کرد و آن در مسقط و به دلیل اصرار همتای آمریکایی‌اش برای نظارت بر توان موشکی ایران بود.
آمریکایی‌ها مدعی بودند چون، یکی از قطعنامه‌های شورای امنیت سازمان ملل که در سال ۲۰۱۰ به تصویب رسید، ایران را از دنبال کردن هر نوع برنامه موشک‌های بالستیک منع کرده بنابراین ضروری است در توافق جامع که قرار است تمام تحریم‌ها و قطعنامه‌ها علیه ایران لغو شود نسبت به این درخواست قطعنامه تصمیم گیری شود.
این در حالی است که تیم مذاکره کننده هسته‌ای ایران با تاکید بر اینکه برنامه موشکی ایران یک برنامه دفاعی است و هیچ ارتباطی به برنامه هسته‌ای ندارد، موضوعیتی برای طرح در مذاکرات هسته‌ای ندارد.
از سوی دیگر قطعنامه فوق هم بر پایه نگرانی‌ها نسبت به برنامه هسته‌ای ایران وضع شده است و زمانی که این نگرانی‌ها با رسیدن به توافق جامع رفع شود محدودیت‌های دیگر برای متقاعد کردند ایران به اثبات صلح آمیز بودن برنامه هسته ای‌اش بلاموضوع می‌شود.
از این رو با اصرار هیات مذاکره کننده هسته‌ای ایران درخواست آمریکایی‌ها برای نظارت بر توان موشکی ایران از دستور کار خارج شد.
بر این اساس از مذاکرات مسقط بار دیگر مذاکرات ایران و گروه ۱+۵ محدود به برنامه هسته‌ای ایران شد. این روند ادامه داشت تا دوطرف در لوزان سوئیس به تفاهم سیاسی و توافق بر سر چارچوب چگونگی رسیدن به توافق جامع و نحوه نگارش متن برنامه اقدام جامع مشترک رسیدند و متعهد شدند از آن پس تا ۱۰ تیر ماه به متن مورد نظر دست پیدا کنند.
با آغاز مذاکرات برای نگارش متن پیش نویس برنامه جامع اقدام مشترک به نظر می‌رسید که مهم‌ترین اختلاف دو طرف برای رسیدن به متن و تسریع در نگارش پیش نویس برنامه اقدام جامع مشترک، نحوه تعیین سرنوشت تحریم‌ها باشد که از یک سو جمهوری اسلامی ایران خواستار لغو تمامی آن پس از توافق جامع بود و آمریکایی‌ها بر لغو مرحله‌ای ایران اصرار داشتند.
رونمایی از مانع تازه اما آشنا
با این حال همزمان با دور سوم مذاکرات ایران و گروه ۱+۵ در وین، اظهار نظر یوکیا آمانو مدیر کل آژانس بین المللی انرژی اتمی، مبنی بر اینکه توافق جامع اتمی میان ایران و قدرت‌های بزرگ جهانی، راه بازدید بازرسان این سازمان از بعضی تاسیسات نظامی ایران را همواره خواهد کرد، پرده از رازی برداشت که نشان می‌داد که این موضوع به اختلافی تازه میان دو طرف تبدیل شده است.
این اختلاف پیش از این میان ایران و آژانس بین المللی انرژی اتمی و در مذاکرات دو جانبه برای مختومه کردن پرونده اتهامات و ادعا‌ها حول محور ابعاد احتمالی برنامه هسته‌ای ایران مطرح بود که به نوعی مذاکرات دو طرف را با وجود پیشرفت‌های قابل توجه به بن بست کشاند.
از سال ۲۰۰۳ آژانس بین المللی انرژی اتمی بر اساس اسناد ادعای نهادهای جاسوسی و اطلاعاتی ایالات متحده آمریکا خواستار بازدید از سایت نظامی پارچین است. آژانس این درخواست را بر پایه تصاویری که از وجود اتاقک و مخزنی که برای آزمایش‌های هسته‌ای به کار می‌رود مطرح کرده بود.
بازرسان آژانس در چارچوب ادعای خود موفق شدند، سال ۲۰۰۵ یک بار از پارچین بازدید کردند، اما به گفته یوکیا آمانو، مدیرکل آژانس بین المللی انرژی اتمی، در آن زمان آژانس اطلاعات لازم برای شناسایی محل مورد نظر برای انجام تحقیقات را در اختیار نداشت.
پس از آن هم ایران بر پایه این استدلال که پارچین نه یک سایت هسته‌ای بلکه سایت نظامی است دیگر اجازه بازدید از آن را به بازرسان آژانس نداد.
درخواست بازدید از سایت پارچین در حالی از سوی آژانس مطرح می‌شود که براساس پیمان ان‌پی‌تی، آژانس تنها مجاز به بازدید و بازرسی از تاسیسات هسته‌ای اعلام شده از سوی کشورهای عضو است. در حالی که جمهوری اسلامی ایران این منطقه را برای بازرسی به آژانس اعلام نکرده است چراکه تاکید دارد در این سایت فعالیت هسته‌ای صورت نمی‌گیرد.
با این حال بر پایه ادعای آژانس پس از توافق جامع هسته‌ای که منجر به اجرای داوطلبانه پروتکل الحاقی از سوی ایران می‌شود، بازرسان آژانس می‌توانند به تاسیسات نظامی ایران دسترسی داشته باشند.
بر همین اساس آمانو اختلاف آژانس با ایران را برای بازدید از پارچین به مذاکرات ایران و ۱+۵ کشاند تا در این مذاکرات پیش از رسیدن به توافق جامع فکری شود.
راه کار ایران برای عبور از مانع تازه
با این حال موضعی که تاکنون از یک سو «نظام» و از سوی دیگر تیم مذاکراتی ایران در این خصوص پیش گرفته‌اند مشابه همان موضع در رابطه با نظارت بر برنامه موشکی بوده است؛ البته با این تفاوت که این بار تیم مذاکره کننده هسته‌ای پیشنهاد حذف صورت مسئله را مطرح نکرده است.
به گفته عباس عراقچی، عضو ارشد تیم مذاکره کننده هسته‌ای ایران «بررسی مراکز غیرهسته‌ای می‌تواند بر اساس شرایط خاص و به صورت دسترسی مدیریت شده برای نمونه‌گیری محیطی امکان پذیر باشد.»
سخنی که سو برداشتی را در داخل ایران در پی داشت و این گمانه زنی در میان دلواپسان را دامن زد که تیم مذاکره کننده هسته‌ای ایران با بازدید بازرسان آژانس از تاسیسات هسته‌ای موافقت کرده است.
امری که حمید بعیدی‌نژاد، سرپرست هیات کار‌شناسان در تیم مذاکره کننده ایران را بر آن داشت که تا سخنان عراقچی را دقیق‌تر تشریح کند.
بعیدی‌نژاد طی یاددشتی در صفحه اینستاگرام خود با تاکید بر اینکه «تیم مذاکره‌کننده با هیچگونه نظام بازرسی از تاسیسات غیرهسته‌ای موافقت نخواهد کرد» نوشت: «... تنها فرضی که می‌تواند برای دسترسی به یک تاسیسات غیر هسته‌ای شامل تاسیسات نظامی متصور باشد، ادعای سرو کار پیدا کردن این تاسیسات غیر هسته‌ای با مواد هسته‌ای و... است.»
به گفته بعیدی‌نژاد «... در صورتی که آژانس و کشور نتوانند در همان مرحله اول مشکل مطرح شده را حل کنند، نهایت چیزی که آژانس باید بتواند از کشور درخواست کند دسترسی به محل خاصی از تاسیسات غیر هسته‌ای شامل تاسیسات نظامی است که هدف عمده آنهم انجام نمونه برداری محیطی برای اثبات وجود برنامه هسته‌ای در آن تاسیسات است. هدف نمونه برداری محیطی، نمونه برداشتن از هوا، خاک و آب در ناحیه‌ای از آن تاسیسات غیر هسته‌ای شامل تاسیسات نظامی است.»
بنابراین در صورتی که هم ایران با بازدید بازرسان از تاسیسات نظامی ایران موافق کند به این شکل یعنی از طریق نمونه برداری محیطی از اطراف تاسیسات هسته‌ای است.
این در حالی است که تاکنون گروه ۱+۵ با آن موافقت نکرده است و به گفته «سرگئی ریابکوف»، معاون وزیر خارجه روسیه، توافق زودهنگام ایران و گروه ۱+۵ برای بازرسی‌های آژانس از تاسیسات نظامی ایران از جمله پارچین را بعید دانست.