به گزارش تابناک تهران، دکتر تکتم عین الهی در دومین شماره نشریه مجمع توسعه و آبادانی سرخه در مورد تاثر رسانه بر جامعه نوشته است: افزایش نقش وسایل نوین ارتباط جمعی در بخشهای مختلف زندگی بشری سبب شده است که از آنها در زمینههای گوناگون استفاده شود. رسانهها همانگونه که در ایجاد تحکیم و نقاط قوت سهم بهسزایی دارند، گاهی در تضعیف پایههای اصلی جامعه نیز مؤثرند.
بدون تردید ارتباط نه تنها بخش مهمی از زندگی انسان است بلکه پایه و اساس پیدایش ساختار اجتماعی و تمدن آن نیز محسوب می شود.مطمئنا بدون ارتباط فرهنگ پدیدار نمی شد و به تبع آن نظام های اجتماعی مانند خانواده , روستا و شهر شکل نمی گرفت. ارتباط موجب انتقال مهارت دانش باور ها و ارزش های انسان شده و می تواند در تغییر این باور ها و ارزشها و عقاید و همچنین رفتار نقش ایفا کند.اما برقراری ارتباط به خودی خود صورت نمی گیرد بلکه نیازمند ابزاری ست تا بتواند در این راه کمک برساند. رسانه را ابزار ارتباط نیز می نامند.
در تعریف رسانه آمده است : رسانه وسیله ای است که فرستنده به کمک آن معنا و مفهوم موردنظر خود (پیام) را به گیرنده منتقل می کند. به عبارت دیگر، رسانه، وسیله حامل پیام از فرستنده به گیرنده است. کتاب، روزنامه، مجلّه، عکس، فیلم، نوار صوتی و تصویری، رادیو، تلویزیون، ماهواره و... نمونه هایی از رسانه هستند.رسانه ابزاری قدرتمند و اثر گذار است و شاید بتوان گفت محدودیتی جهت ارائه ساختار و محتوا در آن وجود ندارد. رسانه ها امروز غول های اقتصادی دنیا هستند و همچنین در حوزه های مختلف از جمله آموزش ,سیاست , اقتصاد و غیره نقش تعیین کننده ای دارند. شما میتوانید در تبلیغ یک شوینده یک کارخانه, تبیین متد های اقتصادی و اثر گذاری و پیش برندگی سیاست رد پای رسانه را به وضوح ببینید.
کارکرد اصلی رسانه چیست؟
آیا رسانه علاوه بر انتقال پیام فرستنده، خود واجد روح و انتقال فرهنگ و اخلاق خاصی است؟ این سوال مهمی است که با شکل گیری عصر ارتباطات و پدیده دیجیتالیسم در ساحت جهانی فرهنگ و سیاست، پیش روی اندیشمندان و متخصصان ارتباطات قرار گرفته است که در جای خود قابل بحث است. رسانههای ارتباطی، کانالها و ابزار بسیار مهمی برای شناخت و آگاهی سیاسی، هوشیارسازی، فهم و جهت دهی شهروندان و گروههای سیاسی و اجتماعی هستند.
با توجه به کارکردهای متنوع رسانههای جمعی، همچون آگاهی بخشی و اطلاع رسانی، ایجاد انسجام وتعلق اجتماعی، نظارت بر عملکرد ساختار قدرت و فراهم آوردن زمینههای مشارکت عمومی و نظارت همگانی در نظام اجتماعی، میتوانند جایگاه در خور اعتنائی در تکوین، تکامل و نهادینهسازی شاخصها و عناصر بنیادین ساختار سیاسی جامعه داشته باشند. رسانههای خبری نظیر روزنامه، مجله، کتاب، رادیو، تلویزیون، اینترنت و مانند آن به عنوان یکی از نهادهای مهم جامعه با تأثیری که بر عقاید و آرا و دیگر ابعاد زندگی بشر دارند، واقعیتهای سیاسی و اجتماعی خاصی را برای مردم خلق میکنند تعیین کننده چشمانداز ما از جهان هستند.
کارکرد رسانه توجه به انتقال تکنیکی، فنی و درست و انتخاب قالب مناسب و موثر برای بیان یک خبر، یا یک حقیقت است. اما وظیفه یک رسانه، علاوه بر رعایت جنبههای فنی - تکنیکی؛ پایبندی به اهداف و سیاستهای پذیرفته شده از سوی رسانه است.
رسانهها امری فراگیرند، آنها میتوانند یک کلاس بیدیوار با میلیاردها مستمع تشکیل دهند. رسانهها وظیفه حراست از محیط را به عهده دارند؛ آنها باید همبستگی کلی را بین اجزاء جامعه در پاسخ به نیازهای محیطی ایجاد کنند و مسئولیت انتقال میراث اجتماعی از نسلی به نسل دیگر را به عهده دارند.
رسانهها در شرایط کنونی یکی از مهمترین دستاوردهای پیشرفت بشری و یکی از با ارزشترین وسایل آگاهی رسانی همگانی هستند که پیوسته و با سرعت، به دلیل جایگاه و اهمیت کلیدی و طبق نیازمندی متقاضیان در حال گسترش و فراگیریاند.
در اهمیت رسانهها این نکته کفایت میکند که در پرتو آگاهیدهی آنها، موانع جغرافیایی و تا حدودی سیاسی و فرهنگی از میان برداشته شده(دهکده جهانی) و میلیاردها نفر به وسیله رسانهها با هم مرتبط شدهاند و بسیار ساده میتوانند اطلاعاتی را که نیازدارند به دست آورند.
تأثیرپذیری مخاطبان از پیام های رسانه ها :
در طبقهبندی کلاسیک رسانههای گرم و سرد مک لوهان، تأثیرگذاری رسانههای گرم بیشتر است. طبق آنچه مارشال مک لوهان میگوید رسانههای سرد به تمرکز حواس، زیاد نیاز ندارد. مثلاًٌ حین مکالمه تلفنی یا گوش دادن به رادیو میتوانید کارهای دیگری هم انجام دهید. تلویزیون هم تا حدی رسانه سرد است اما در رسانههای گرم باید تمام حواستان را جمع کنید مثل سینما که حین تماشای آن اصلاً گذر زمان را حس نمیکنید یا تلویزیونهای HD که به دلیل داشتن خطوط تصویری بیشتر به رسانه گرم تبدیل شدهاند و در نتیجه تأثیرشان از تلویزیونهای نسل آنالوگ بیشتر است؛ بنابراین باید گفت به میزانی که رسانه به طرف طیف گرم حرکت کند، تأثیرگذاریاش افزایش مییابد و این افزایش هم به دلیل قابلیتهای ویژهای است که این نوع از رسانهها در اختیار مخاطب قرار میدهند که ترکیبی از امکانات و ضرورت تمرکز حواس مخاطب است. مثلاً سینما امکانات رادیو، تلویزیون و روزنامه را با هم دارد.
▪ توانایی، مهارت و تمرکز مخاطب چه سهمی در اثرپذیری از رسانهها دارد؟
ـ نمیتوان خطکش گذاشت، اما میتوان گفت به میزانی که سواد رسانهای مخاطب بالاتر است، امکان تأثیرپذیریاش کاهش مییابد، زیرا با تکنیکها آشناست. مثلاً موسیقی که چاشنی یک فیلم شده، مقدمهای برای وقوع یک امکان مهم در فیلم است. یک کارشناس رسانه یا یک مخاطب آشنا با سواد رسانهای (یعنی مخاطب حرفهای) میفهمد مکانیزم تأثیرگذاری از کجا شروع شده و به کجا قرار است برسد. بنابراین میتوان گفت آگاهی مخاطب نسبت به رسانه بر میزان تأثیرپذیریاش از رسانه مؤثر است. بخشی از تأثیرگذاری رسانه بر مخاطب، به زمینه مساعد خود مخاطب مربوط میشود ضمن اینکه هر رسانهای به دنبال آن است که مخاطبش را حفظ کند که معمولاً به دو طریق این عمل را انجام میدهد. اول، پاسخگویی به نیازهای مخاطب. دوم، پاسخگویی به علایق مخاطب. برقراری توازن میان نیازهای مخاطب و علایقش، رسانه را در شرایط حفظ ارتباط قرار میدهد، این شغل رسانه است، بنابراین این ارتباط کاملاً دوسویه است. اگر رسانهای به نیازهای مخاطب پاسخ ندهد، ارتباط مخاطب با او قطع می شود.
رسانه چگونه میتواند به مخاطب نزدیک شده و بر او تأثیر بگذارد؟
تجربه نشان داده است رسانه ها تنها در صورت جلب اعتماد مخاطب است که می توانند با ارائه داده ها و پیام ها سبک زندگی مخاطبان را دستخوش تغییر و تحول کنند
ـ شناخت مخاطب به درستی، امکان تأثیرگذاری رسانه را واقعیتر میکند؛ تا به بیابانی در تاریکی قدم نگذارد. رسانه با این شناخت میفهمد از چه موضوع یا موضوعاتی باید سخن بگوید و این موضوعات را در چه سطحی بیان کند. بعد از این مرحله است که رسانه و مخاطب تشخیص میدهند میتوانند و میخواهند با هم بمانند یا نه. آیا رسانه فکر میکند تنها رسانهای است که مخاطب به او مراجعه میکند یا یکی از رسانههایی است که مخاطب به سراغ او میرود.
رسانه ها چگونه باورهای افراد را در زندگی می سازند؟
رسانه ها به عنوان موثرترین و بهترین ابزارهای انتقال پیام در تاثیر گذاری و شکل دهی سبک زندگی جایگاه ویژه ای دارند. در حوزه دیداری و شنیداری و مکتوب و مجازی، رسانه ها دارای کاربردهای ویژه هستند و با شیوه های گوناگونی باعث تغییر یا تقویت باورها در زمینه های مختلف می شوند. علتش هم می تواند ویژگی هایی مثل تنوع بی نظیر رسانه در نوع عرضه محتوا و پیام، خلاقیت و به روز بودن، مبتکرانه بودن رسانه نسبت به عرضه پیام و... باشد. باورم این است که باید از این امکان و توان رسانه ها برای شکل دهی به اندیشه ها، باورها و رفتارهای جامعه استفاده کنیم. امروز کسی نیست که از تاثیرات رسانه در ابعاد مختلف ناآگاه باشد و نداند دخالت در تغییر عقاید، ارزش ها، مهارت ها و سلیقه ها و در کل تغییر سبک زندگی یکی از کارکردهای رسانه است. به نظر من امروز اصلی ترین هدف رسانه ها، جریان سازی در عرصه سبک زندگی است. رسانه ای در این زمینه موفق تر است که بتواند اعتماد مخاطب خودش را در القای پیام جلب کند. اگر این رفتار شکل بگیرد در هنجارهای جامعه اثر می گذارد.
قابلیتهای رسانه:
امروزه هر چه رسانه ها قدرتمندتر مي شوند تاثير مستقيم تري بر روي زندگي افراد مي گذارند و رسانه ها موقعيت يك نهاد اجتماعي مهم را كسب كرده اند و روز به روز بيش تر مسائل زندگي عموم در عرصه رسانه ها متجلي مي شود چه در سطح ملي و چه در سطح بين المللي.
رسانه و به خصوص رسانههای الکترونیک، با توجه به قابلیتها و کارکردهایی که دارند، میتوانند در جهت حفظ سلامت و بهداشت روان و به عنوان یکی از عوامل تسهیلکنندهی هویتیابی برای جوانان و نوجوانان کاربرد داشته باشند. همچنین میتوانند زمینهساز بحران هویت و بیگانگی افراد از فرهنگ، ارزشها و باورهای خود گردند.
بنابراین وسیله و واسطه بودن رسانهها آنها را در معرض کاربردهای دوگانه و گاه متضاد قرار داده است بر خلاف مدرسه و دیگر نهادها و ارکان حیات انسانی، رسانهها امری فراگیرند. ویژگی اصلی رسانهها «همه جا» بودن آنهاست. آنها میتوانند یک کلاس بیدیوار با میلیاردها شنونده تشکیل دهند. رسانهها وظیفه حراست از محیط را بر عهده دارند؛ آنها باید با ایجاد همبستگی میان اجزای جامعه، در پاسخ به نیازهای محیطی، مسئولیت انتقال میراث اجتماعی از نسلی به نسل دیگر را برعهده گیرند. رسانهها هم حرکت و پویایی و نشاط را تقویت و تولید میکنند و هم رخوت، تنبلی و سستی را. از یک سو احساسهای عاطفی، محبت و صداقت را بر میانگیزند و از سوی دیگر، احساس زشتی، دشمنی، بیاعتمادی، دروغ وخشونت را زنده میکنند. این کارکرد، به طور طبیعی موجب پیدایش تضادهای درونی- رفتاری در مقیاس فردی و اجتماعی میشود.